Çoklu Ortam Öğrenme İlkeleri

Türkçe’ye çevirmesi çok da kolay olmayan bu cümle aslında Mayer’in hemen hemen tüm makalelerinde ve kitaplarında yer verdiği, bazen giriş bazen de tanım cümlesidir. Çoklu ortam öğrenmenin temelleri arasında yer alan bu kavramı incelemeden önce çoklu ortam kavramına biraz yer vermek gerekiyor.

İngilizce “multimedia” kavramı, dilimize çoklu ortam olarak çevrilmiştir. Çoklu ortam; en basit tanımıyla görsellerin ve metinlerin bir arada kullanılarak sunulması biçiminde karşımıza çıkar. Örneğin bir kitap sayfası yalnızca metinlerden oluşuyorsa burada tek bir ortam yani metin yer almaktadır, ancak metinlerin yanında görsellere de yer verildiğinde o sayfa artık bir çoklu ortam materyali olarak tanımlanabilir.

Çoklu ortamda birden çok öğenin birarada yer alması esastır, örneğin radyo yayını yalnızca seslerden oluşur ancak televizyon yanında görüntü ve ses bir arada bulunur. Çoklu ortam günümüz yayıncılık alanının temel taşlarından bir tanesidir, ancak bugün ve önümüzdeki birkaç hafta bu konuya eğitim açısından bakacağız.

Öğretim tasarımcıları açısından temel konulardan bir tanesi olan çoklu ortam temelli öğretim tasarımı konusu aslında sadece öğretim tasarımcılarını değil, eğitim ve öğrenme konusunda herkesi ilgilendiren temel konulardan bir tanesi. Hatta daha da genişletmek istersek sunum yapan, mesajını doğru iletmek isteyen herkesi ilgilendiren bir konu olduğunu vurgulamak gerekiyor.

Çoklu ortam öğrenme kavramını ortaya atan Mayer, yazının başında da belirttiğim gibi temel olarak görsel ve metinlerin bir arada kullanıldığı içeriğin öğrenme üzerinde daha etkili olduğunu öne sürmüş ve bu konuda yüzlerce çalışma yaparak, etkili öğrenme için hazırlanacak eğitim materyallerinin nasıl olması gerektiğine dair temel ilkeleri ortaya koymuştur.

Bu yazının konusu ise Mayer’in çoklu ortam öğrenme ilkelerinden 12 temel ilkesini sunmak ve bu konuda yayınlanmış kitapları hakkında bilgi vermektir. Çoklu ortam konusunda 12 ilkeyi çok kısa inceleyerek başlayabiliriz.

1) The Coherence Principle – Tutarlılık İlkesi

Tutarlılık ilkesi; eğitim materyalinde yalnızca konuyla ilgili mesajınızı içeren görsele yer vermeniz gerektiği, gereksiz bilgi oluşturabilecek ya da dikkat dağıtabilecek öğelere ise yer vermemeniz gerektiğini anlatır.

2) The Signaling Principle – İşaretleme İlkesi

İşaretleme ilkesi, insanların tam olarak öğrenmesi istediğiniz, önemli noktalara dikkatlerini çektiğinizde daha iyi öğrendiklerini açıklamaktadır.

3) The Redundancy Principle – Fazlalık İlkesi

Fazlalık ilkesi, insanların görsel, metin ve sesin aynı anda bulunması yerine görsel ve sesin yer aldığı materyallerden daha iyi öğrendiği biçiminde açıklar. Bu ilke neden sunuda yer alan metinlerin okunmaması gerektiğini de açıklamaktadır.

4) The Spatial Contiguity Principle – Mekansal Yakınlık İlkesi

Mekansal yakınlık ilkesi ekranda yer alan görsel ve metnin birbiri ile ilgili bir konumda bulunması gerekliliğini açıklar. Bu sayede insanlar bilişsel olarak birbiri ile ilişkili olduğunu düşünerek metin ve görseli eşleştirebilir.

5) The Temporal Contiguity Principle – Zamansal Yakınlık İlkesi

Zamansal yakınlık ilkesi; birbiri ile ilişkili olan görsellerin ve metinlerin birlikte sunulmasının, sıralı olarak sunulmasına göre öğrenmede daha etkili olduğunu açıklamaktadır. Bu durum bir animasyon ya da videoda ses eşzamanlamasının da önemini aynı şekilde açıklamaktadır.

6) The Segmenting Principle – Bölümleme İlkesi

Bölümleme ilkesi, insanlara sunulacak olan bilginin (video ya da animasyon) tek ve uzun bir yayın yerine parçalar halinde sunulmasının öğrenme üzerinde daha etkili olduğunu açıklamaktadır. Özellikle e-öğrenme içeriklerinin birden çok parça halinde hazırlanması ve sunulmasının nedenlerinden bir tanesi de bu ilkedir.

7) The Pre-Training Principle – Ön Hazırlık İlkesi

Ön hazırlık ilkesi, öğrenilecek konu hakkında temel bilgilere sahip olunması öğrenmeyi kolaylaştırır. Konu hakkında temel kavramların açıklanması, bilginin sunulma sıralamasının yapılması ve öğrenenen sunulması önemlidir. E-öğrenme içeriğinde öğrenene içerikte neler sunulduğu ve neleri öğreneceği içeriğin başında sunulmalıdır.

8) The Modality Principle – Modalite İlkesi

Modalite ilkesi; görseller ve sesin birlikte kullanılmasının, görseller ve metnin bir arada kullanılmasından daha etkili bir öğrenmeye katkı sunduğunu açıklamaktadır. Modelite ilkesi, görseller ve metnin bir arada kullanılmaması gerektiği sonucu doğrumasa da görseller ve sesli açıklamaların daha iyi sonuçlar ortaya çıkarttığını açıklar. Bunun bir bağlamda etkisi ses ve görüntünün farklı kanallardan iletilmesinin bilişsel yük oluşumunu azalttığı da düşünülebilir.

9) The Multimedia Principle – Çoklu Ortam İlkesi

Çoklu ortam ilkesi bu konunun temellerini oluşturan konudan da anlaşılabileceği gibi, “İnsanlar kelimelerden ve resimlerden, yalnız kelimelerden öğrendiklerine kıyasla daha iyi öğrenirler.” biçiminde bu konuyu açıklamaktadır. Mayer’in en temelde çalışmalarını başlattığı ilkenin de bu olduğu söylenebilir.

10) The Personalization Principle – Kişiselleştirme İlkesi

Kişiselleştirme ilkesi, insanların okudukları ya da duydukları metinlerin basit, günlük yaşamdan ve ikinci tekil şahıs kullanılarak ifade edildiğinde daha iyi öğrendiklerini savunmaktadır.

11) The Voice Principle – Ses İlkesi

Ses ilkesi insanların, bilgisayar tarafından seslendirilmiş mekanize seslere kıyasla gerçek insan sesinden daha iyi öğrendiklerini anlatmaktadır.

Bu ilkenin ortaya çıktığı yıllarda yapılan çalışmalarda özellikle mekanize seslendirmelerin, öğrenme üzerinde olumlu etkisinin bulunmadığı çalışmalar gösterilmiştir. Kapsamlı bir araştırma yapmasamda Mayer’in kitabında sunduğu çalışmalar 2003-2005 yılları arasında geçiyor olması nedeniyle kesin bir görüşüm bulunmamakta. Bu ilkeye bir kaç ay öncesine kadar tüm beynim ve kalbimle katılırken, özellikle yakın zamanda çıkmış yapay zeka destekli seslendirme yazılımlarını denedikten sonra arada eğitimsiz kulakların anlayabileceği farklar olduğunu düşünmüyorum. Bu konuda yakın zamanda yapılmış çalışmaların tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini düşünüyorum. 2021-2022 yılında yayınlanmış makaleleri okuyup bu konuda tekrar bilgi vereceğim.

12) The Image Principle – Görüntü İlkesi

Görüntü ilkesinin çıkış noktası, özellikle video ve animasyon içeriklerinde anlatıcının görselinin bulunduğu içeriklerde daha iyi öğrenmenin gerçekleştiğinin düşünülmesi. Buna karşın Mayer’in ilgili konudaki görüşü “Konuşmacının görüntüsü ekrana eklendiğinde, insanlar bir multimedya dersinden mutlaka daha derin bir şekilde öğrenmezler.” şeklindedir.

Çoklu Ortam İlkeleri Konusunda Temel Kitaplar

Çoklu ortam ilkeleri konusunda çeşitli kaynaklarda yazılmış onlarca kitap ve makaleye ulaşabilirsiniz. Bu üç yazının içeriğini de oluşturan Mayer’in ilkeleri nedeniyle Mayer’in bu konuda yazdığı ya da editörü olduğu iki ayrı kitaptan söz edeceğim.

Multimedia Learning

Çoklu ortam öğrenme ilkelerini anlatan temel kitap diyebileceğim bu kitapta, çoklu ortam ilkeleri detaylarıyla açıklanıyor, kullanımları, örnekleri ve bu konudaki yapılmış akademik çalışmaların etki büyüklükleri yer alıyor. Ben bu yazıyı da hazırlarken elimde olan ve 2009 yılında yazılmış olan 2.baskısından yararlanıyordum. Bu yazıyı yazarken 2020 yılında 3.baskısının da çıktığını ve kitaba yeni ilkeler ve ek bölümler eklendiğini gördüm. Bu konuda özellikle yukarıdada yazdığım gibi “ses ilkesi” özelinde bir değişiklik var mı bilmiyorum. Umuyorum ki kitabın bir kopyasını edinebilirim.

Kitabın üçüncü baskına satın almak isterseniz aşağıdaki bağlantıyı takip edebilirsiniz.

The Cambridge Handbook of Multimedia Learning

Mayer’in editörlüğünü yaptığı bu kitap, çoklu ortam ilkeleri bu konuda bilimsel çalışma yapmış olan araştırmacıların ve akademisyenleri yazdığı bölümlerden oluşuyor. Yine benim de eriştiğim kitabın ikinci baskısı 34 bölümden oluşuyor. Bu kitapta hem farklı araştırmacıların çoklu ortam ilkeleri konusunda yaptıkları çalışmaları hem de iyi uygulama örneklerini bulabilirsiniz. Ayrıca akademik erişiminiz var ise kitaba Cambridge Üniversitesi üzerinden ücretsiz erişebilirsiniz.

Kitabın üçüncü baskısı da Kasım 2021’de çıkmış ve 44 bölümden oluşuyor. Halen akademik erişimim olduğu için mutluyum.

Kitabı satın almak isterseniz aşağıdaki bağlantıyı kullanabilirsiniz.

Kaynakça

How to use Mayer’s 12 principles of multimedia learning [examples included]. (2020, July 24). Retrieved February 13, 2022, from https://waterbearlearning.com/mayers-principles-multimedia-learning/

Mayer, R. E. (2009). Multimedia learning (2nd ed.). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511811678