Tasarım Temelli Araştırma Yöntemi

Tasarım araştırması aşağıda adı geçen ve bunlarla sınırlı olmayan tasarım yaklaşımları için genel bir isim olarak ele alınabilmektedir (van den Akker, Gravemeijer, Mckenney, & Nievven, 2006).

Tasarım çalışmaları, Tasarım deneyleri
Geliştirme/Geliştirmeli araştırma
Biçimlendirici araştırma, Biçimlendirici değerlendirme
Mühendislik araştırması

Tasarım araştırması, karmaşık bir eğitim sorununa (programlar, öğretme-öğrenme stratejileri ve materyaller, ürünler ve sistemler) çözüm olarak bir müdahalenin tasarlanması ve geliştirilmesinin yanı sıra bunların özellikleri hakkında bilgimizi ilerletmek için müdahaleler ve bunları tasarlama ve geliştirme süreçleri veya alternatif olarak eğitimsel müdahaleleri tasarlamak ve geliştirmek (örneğin, öğrenme süreçleri, öğrenme ortamları hakkında ve benzeri) için teorileri geliştirmek veya doğrulamak amacıyla oluşturulmuş bir araştırma yöntemidir (van den Akker, Bannan, Kelly, Nieveen, & Plomp, 2013).

Bir çok araştırma deseni örneğin anketler, ilişkisel çalışmalar ya da vaka çalışmaları tipik olarak betimsel hedefler içerirler buna karşın tasarım temelli araştırma yönteminin, öğrenme ve öğretme süreçlerini geliştirmek ve adını koyabilmek için açıklayıcı ve tavsiye veren hedefleri vardır (Bakker & van Eerde, 2015).

Tasarım araştırmaları aşağıdaki tanımlarla karakterize edilebilmektedir (van den Akker et al., 2006);

Girişimci: Araştırma, gerçek dünyada bir müdahale tasarlamayı amaçlamaktadır;
Yinelemeli: Araştırma döngüsel bir tasarım, değerlendirme ve revizyon yaklaşımı içerir;
Süreç odaklı: kara kutu girdi-çıktı ölçümü modeli önlenir, odak noktası müdahaleleri anlamak ve iyileştirmektir;
Fayda odaklı: Bir tasarımın esası, kısmen, gerçek bağlamdaki kullanıcılar için uygulanabilirliği ile ölçülür;
Teori odaklı: tasarım (en azından kısmen) teorik önerilere dayanır ve tasarımın saha testi teori oluşturmaya katkıda bulunur.

Tasarım Araştırması Türleri

Geliştirme Çalışmaları

Gelişim çalışmaları için, eğitim tasarımı araştırmasının amacı, eğitim uygulamalarında karmaşık problemler için araştırmaya dayalı çözümler geliştirmektir. Bu tür tasarım araştırması, eğitim uygulamalarında karmaşık problemler için araştırma tabanlı çözümler üretmek ve bu müdahalelerin özellikleri ve tasarım süreçleri hakkında bilgilerimizi geliştirmek amacıyla çift taraflı eğitim müdahalelerinin sistematik analizi, tasarımı ve değerlendirmesi olarak tanımlanmakta ve geliştirmektedir (van den Akker et al., 2013).

Doğrulama Çalışmaları

Doğrulama çalışmalarında, tasarım araştırmasının amacı, teorinin geliştirilmesi veya doğrulanmasıdır ve bu tip tasarım araştırması, hakkında teoriler geliştirmek veya doğrulamak amacıyla yapılan eğitim müdahalelerinin (öğrenme süreçleri, öğrenme ortamları ve benzerleri gibi) incelenmesi ve bu tür işlemler ve bunların nasıl tasarlanabileceği olarak tanımlamaktadır (van den Akker et al., 2013).

Tasarım Temelli Araştırmanın Diğer Araştırma Yöntemleri ile Karşılaştırılması

Deneysel Araştırma ve Tasarım Temelli Araştırma

Deneysel araştırmalar eğitim araştırmalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Deneysel araştırmalarda araştırmacılar genellikle ortamdaki tüm değişkenleri kontrol altında tutmaya çalışırlar ve bağımsız değişkenlerin (öğretim yöntemi, kullanılan araç gereçler, vb.) bağımlı değişkenler (verilen içeriğin veya becerinin öğrenilme düzeyi, güdülenme, vb.) üzerindeki etkisini incelerler. Buna karşın tasarım temelli araştırma, eğitimde uzun süredir devam eden veya karmaşık sorunları çözebilecek yeni stratejiler geliştirme ihtiyacını çözmenin bir yolu olarak ortaya çıkmıştır (Bakker & van Eerde, 2015). COLLINS & A., (1999) deneysel araştırmalar ile tasarım tabanlı araştırmaları karşılaştırmış ve yedi farklı duruma değinmiştir (Kuzu, Çankaya, & Mısırlı, 2011). Bunlar:

1.Laboratuvar ortamı – gerçek yaşam ortamı: Deneysel araştırmalar, ortamı etkileyebilecek tüm değişkenlerin kontrol edilebilmesi için laboratuvar ya da benzeri ortamlarda gerçekleşir ve öğrenilecek içerik iyi tanımlanmış ve standartlaştırılmış şekilde sunulur. Ancak tasarım tabanlı araştırmalar gerçek yaşam ortamlarında gerçekleştirilir ve ortamı etkileyebilecek çok sayıda değişken ile baş edilmesi gerekir (Kuzu et al., 2011).

2.Tek bir bağımlı değişken – çok sayıda bağımlı değişken: Deneysel araştırmaların birçoğunda tek bir bağımlı değişken kullanılmaktadır. Bu bağımlı değişkenler; akademik başarı, sınavdan elde edilen puan, bir ölçekten elde edilen puan, hatırlanan madde sayısı gibi değişkenler olabilmektedir. Bazı deneysel araştırmalarda bağımsız değişken sayısı iki ya da üç olabilmektedir. Tasarım tabanlı araştırmalarda ise yapılan tasarımın çalışıp çalışmadığının belirlenmesi için çok sayıda bağımlı değişken üzerindeki etkisini incelemek gerekir ve ortamdaki bağımlı değişken sayısı çok fazla olduğu durumlarda araştırmacılar önem durumuna göre bazı bağımlı değişkenleri göz ardı etmek durumunda kalabilirler (Kuzu et al., 2011).

3.Değişkenlerin kontrol altına alınması – ortamı betimleme: Deneysel araştırmalarda araştırmacılar değişkenleri kontrol altına alma olarak adlandırılan bir yöntem kullanırlar. Ortamı etkileyebileceği düşünülen değişkenlerin tüm katılımcılar için eşit hale getirilmesi eylemine, değişkenlerin kontrol altına alınması denir. Örneğin öğrencilerin bir öğretim materyali ile geçirdikleri süre onların öğrenme düzeylerini etkileyebilir. Dolayısıyla araştırmacı eğer sürenin etkisini incelemiyorsa, tüm öğrencilerin öğretim materyali ile eşit sürelerde etkileşim kurmasına özen göstermelidir. Böylece ortamda diğer değişkenler kontrol altında tutularak ölçülmesi gereken sadece birkaç adet bağımsız ve bağımlı değişken bırakılır. Tasarım tabanlı araştırmalarda ise değişkenleri sabitlemek gibi bir durum söz konusu değildir. Bunun yerine araştırmacı tasarımı ve bağımlı değişkenleri etkileyebilecek ortamdaki tüm değişkenleri tanımlar ve karakteristik özelliklerini betimler (Kuzu et al., 2011).

4.Sabitlenmiş ve önceden planlanmış bir işlem sırası – esnek tasarım uyarlamaları: Deneysel araştırmalarda araştırmacı, süreci araştırma öncesinde planlar ve belgelendirir. Araştırma sürecinde de planlara harfiyen uyar. Böylece başka araştırmacılarda benzer araştırmayı aynı plan üzerinden gerçekleştirebilirler. Tasarım tabanlı araştırmalar ise planlanan işlem sırası ve materyaller ile başlar. Ancak bu planlar taslak şeklindedir ve kesin olarak tanımlanmış değildir. Uygulamadan gelen veriler doğrultusunda başarı ve başarısızlık durumuna göre planlar ve kullanılan materyaller sürekli olarak değişim gösterir (Kuzu et al., 2011).

5.Sosyal yalıtım – sosyal etkileşim: Deneysel çalışmalar genellikle yalıtılmış ortamlarda gerçekleşir. Örneğin e-öğrenme deneysel çalışmalarında genellikle öğrenciler kendi aralarında ve öğretmenler ile iletişim kurmazlar. Sadece kendilerine verilen e-öğrenme ortamı ile iletişim kurar ve bu ortamdan öğrenmeye çalışırlar. İletişim olsa bile bu iletişimler standartlaştırılmış şekildedir. Tasarım tabanlı araştırmalar ise karmaşık öğrenme ortamlarında gerçekleştirilir. Örneğin bir sınıf ortamında ya da öğrencinin ailesiyle etkileşim içinde olduğu kendi evinde gerçekleştirilir. Bu tür ortamlarda öğrenci sosyal olarak çok sayıda kişi ile iletişim halinde olacaktır ve tüm iletişimler öğrenme süreçlerini etkileyecektir (Kuzu et al., 2011).

6.Hipotez test etme – profil geliştirme: Deneysel araştırmalarda araştırmacının sistematik olarak test ettiği önceden tanımlanmış hipotezleri vardır. Tasarım tabanlı araştırmada ise amaç, tasarımın bir çok farklı yönünü dikkatlice incelemek ve onun uygulamda nasıl çalıştığını betimleyen nitel ve nicel bir profil geliştirmektir (Kuzu et al., 2011).

7.Bireysel kararlar – katılımcı tasarım ve analiz: Deneysel araştırmalarda araştırmacı neyin nasıl yapılacağı, verilerin nasıl analiz edileceği gibi tüm kararları kendi alır. Tasarım tabanlı araştırmada ise farklı katılımcıları tasarım sürecine dahil etme çabası mevcuttur. Böylece bu katılımcılar kendi uzmanlık alanları doğrultusunda tasarımın geliştirilmesine ve analiz edilmesine katkıda bulunurlar (Kuzu et al., 2011).

Eylem Araştırması ve Tasarım Temelli Araştırma

Her iki araştırma yöntemi de birbiriyle benzerlik göstermekle birlikte ayrıştıkları yönleri de bulunmaktadır. Her iki araştırma yöntemi de açık, müdahaleci, araştırmacı katılımlı, yansıtıcı ve döngüsel bir süreçten oluşabilir. Eylem araştırması ise tasarım temelli araştırmanın ayrıştığı yönlerde ise eylem araştırmasında araştırmacı sadece katılımcı olabiliyorken, TTA’da araştımacı gözlemci de olabilmektedir, TTA’da tasarım bir gereklilikken, eylem araştırmasında tasarım bir gereklilik değildir. Eylem araştırması durumun düzeltilmesine odaklanırken TTA öğretim kuramına odaklanmaktadır (Bakker & van Eerde, 2015).

Tasarım Temelli Araştırmanın Aşamaları

Tasarım temelli araştırmanın aşamaları araştırılacak olan konu ve yönteme farklılık gösterse de genel olarak üç aşama üzerine kurulmaktadır (van den Akker et al., 2013).

Ön araştırma aşaması: ihtiyaç ve bağlam analizi, alan yazın taraması, çalışmanın kuramsa ve kavramsa çerçevesinin çizilmesi.
Geliştirme ve prototipleme aşaması: her biri müdahalenin geliştirilmesine ve rafine edilmesine yönelik en önemli araştırma faaliyeti olarak biçimlendirici değerlendirme içeren bir araştırma döngüsü olan yinelemelerden oluşan yinelemeli tasarım aşaması.
Değerlendirme aşaması: çözüm veya müdahalenin önceden belirlenmiş şartnamelere uygun olup olmadığına karar vermek için son değerlendirme. Bu aşama aynı zamanda müdahalenin iyileştirilmesine yönelik tavsiyelerle sonuçlandığından, bu aşamaya yarı sonuç diyoruz.

Bakker & van Eerde (2015)’e göre ise TTA birbiriyle döngü halinde olan üç aşamadan meydan gelmektedir;

Hazırlık ve tasarım aşaması: belirtilen eğitim için tasarımda deneyimli meslektaşlarınızla faydalı olabilecek bir takım görevlerin toplanması ve icat edilmesi önerilir.
Öğretim deneyimi: veri toplama tipik olarak öğrenci çalışmaları, ders öncesi ve sonrası testler, alan notları, tüm sınıf tartışmalarının ses kayıtları ve her dersin ve öğrenci ve öğretmenlerle yapılan son görüşmelerin video kayıtlarını içerir.
Geriye dönük analiz aşaması: Bu aşamada özellikle öğretim deneyimi sürecinde yaşanan herşey geriye dönük olarak değerlendirilir ve yaşam döngüsü içerisinde hangi düzenlemelerin gerçekleşeceği belirlenir.

GRAVEMEIJER, COBB, & COBB (2006)’a göre de tasarım araştırması üç bölümden oluşmaktadır.

Deneye hazırlık aşaması: Tasarım perspektifinden bakıldığında, bir tasarım araştırması denemesinin ön aşamasının amacı, deneyi gerçekleştirirken detaylandırılabilecek ve rafine edilebilecek yerel bir öğretim teorisi oluşturmaktır. Araştırma bakış açısına göre, kritik bir konu, çalışmanın teorik amacını netleştirmektir.
Tasarım deneyi aşaması: İkinci aşama, tasarım deneyini gerçekleştirmekten ibarettir. Tüm hazırlıklar tamamlandığında, genel bitiş noktaları, tanımlanmış başlangıç noktaları ve formüle edilmiş bir tahmin edilmiş yerel öğretim teorisi tanımlanır, tasarım deneyi başlayabilir. Araştırma grubu, bir grup öğrencinin 5 hafta, 3 ay, hatta bir okul yılı için bile olsa öğrenme sürecinin sorumluluğunu üstlenecektir.
Geriye dönük analiz aşaması: Metodolojinin bir başka yönü retrospektif ile ilgilidir. Deney süresince toplanan tüm veri setinde yapılan analizler. Geriye dönük analizlerin amacı, elbette, tasarım deneyinin teorik amacına bağlı olacaktır. Bununla birlikte, birincil amaçlardan biri tipik olarak yerel bir öğretim teorisinin geliştirilmesine katkıda bulunmaktır. Diğer hedefler daha kapsamlı konular veya ontolojik yenilikler ile ilgili olabilir. Her ne kadar teorik amaçlardaki farklılıklar geçmişe dönük analizlerdeki farklılıklara yansıtılsa da, analizin formu mutlaka tüm veri setini analiz etmek için yinelemeli bir süreç içerecektir.

Tasarım araştırmasının karakteristik özellikleri, Jenerik Tasarım Araştırma Modeli (Şekil 1) adıyla (Wademan, 2005) tarafından güzel bir şekilde ele alınmıştır. Onun modeli, “pratik ürünlerin ardışık yaklaşımının” (“müdahaleler” olarak adlandırılır), “ardışık teori yaklaşımı” ile (“tasarım ilkeleri” dediği) birlikte çalıştığını açıkça göstermektedir (van den Akker et al., 2013).

Şekil.1) Jenerik tasarım araştırma modeli

Tasarım Temelli Araştırma’da Örnek Problem Cümleleri ve Örnek Yaşam Döngüsü

Tasarım araştırmaları ile ilgili olarak örnek problem cümleleri aşağıda yer almaktadır.

Araştırma teklifinde eğitim alan mezunlara en iyi desteği sağlayacak akademik araştırma yazımını desteklemeye yönelik müdahalenin özellikleri nelerdir? (Plomp & Nieveen, 2013)
Tanzanya’daki okullarda kimya öğretiminde etkili pratik çalışmaların uygulanmasına katkıda bulunmaları için mikro ölçekli kimya öğretim materyallerinin özellikleri nelerdir? (Plomp & Nieveen, 2013)
İstatistiksel birikimi çok az olan öğrenciler dağıtım kavramını nasıl geliştirebilir? (Bakker & van Eerde, 2015)

Şekil.2) 1 numaralı araştırma sorusunun tasarım araştırma geliştirme modeli

Tasarım Temelli Araştırmalarda Geçerlik ve Güvenilirlik

İç Geçerlik

Retrospektif analiz sırasında, belirli bölümler için oluşturulan ve test edilen varsayımlar, diğer bölümler için veya alan notları, testler ve diğer öğrenci çalışmaları gibi diğer veri materyalleriyle veri üçgenlemesi ile test edilir. Bu test aşamasında, varsayımlara karşı örnekler için bir araştırma vardır (Bakker & van Eerde, 2015).
Farklı öğretim deneylerinin art arda yapılması, daha önceki deneylerde geliştirilen deneylerin sonraki deneylerde test edilmesini mümkün kılar (Bakker & van Eerde, 2015).

Dış Geçerlik

Dış geçerlilik çoğunlukla sonuçların genelleştirilebilirliği olarak yorumlanır. Sorun, bu bağlamdaki sonuçları diğer bağlamlar için yararlı olacak şekilde nasıl genelleştirebileceğimizdir. Bunu yapmanın önemli bir yolu, sorunları daha genel bir şeyin örnekleri olarak çerçevelemektir (Bakker & van Eerde, 2015).

İç Güvenilirlik

İç güvenilirlik, araştırmacıdan bağımsız olarak verilerin toplanma ve analiz edilme derecesini belirtir. Birkaç yöntemle geliştirilebilir. Ses ve video kayıtları gibi nesnel cihazlarla veri toplama, iç güvenilirliğe katkıda bulunur. Interrater güvenilirliğini ölçmek için, bağımsız araştırmacılar arasındaki anlaşmanın sadece anlaşmanın yüzdesini değil, aynı zamanda Cohen’in Kappa’sını ya da tesadüfen anlaşmanın olasılığını dikkate alan başka bir önlemi de kullanması önerilir (örneğin, Krippendorff’un alfa).

Dış Güvenilirlik

Dış güvenilirlik genellikle tekrarlanabilirliği ifade eder; bu, çalışmanın sonuçlarının araştırmacıya değil konulara ve koşullara bağlı olması gerektiği anlamına gelir. Nitel araştırmada, tekrarlanabilirlik çoğunlukla sanal tekrarlanabilirlik olarak yorumlanır. Araştırma, araştırmanın nasıl yapıldığı ve verilerden sonuçların nasıl alındığı net bir şekilde belgelenmelidir.

Sonuçlar

Tasarım temelli araştırma yöntemi, özellikle eğitim araştırmalarında kullanılan ve yeni öğretim metotları geliştirilmesine katkı sağlayan bir yöntemdir. Bu araştırma yöntemi diğer araştırma yöntemlerinden farklı olarak çok daha esnek ve uygulanabilir bir yöntem gibi gözükmekte ancak uygulamanın, sonuç almanın ve sürecin karmaşık olması nedeniyle gri bölgeleri bulunan ve tecrübeli kişilerin kullanacağı bir yöntemdir. Bu yöntemi kullanmaya karar vermeden önce bu yöntem ile yapılmış çalışmalar iyi incelenmeli ve tecrübeli bir uzman ile birlikte araştırmaya başlanılmalıdır.

Kaynakça

Bakker, A., & van Eerde, D. (2015). An Introduction to Design-Based Research with an Example From Statistics Education. https://doi.org/10.1007/978-94-017-9181-6_16

GRAVEMEIJER, K., COBB, P., & COBB, P. (2006). Design research from a learning design perspective. 29–63. https://doi.org/10.4324/9780203088364-12

Kuzu, A., Çankaya, S., & Mısırlı, Z. A. (2011). Tasarım Tabanlı Araştırma ve Öğrenme Ortamlarının Tasarımı ve Geliştirilmesinde Kullanımı Design-Based Research and Its Implementation in the Design and Development of Learning Environments. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 1(1), 1–1. Retrieved from http://www.ajesi.dergi.anadolu.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/2-published.pdf

Plomp, T., & Nieveen, N. (Eds.). (2013). Educational design research Part B: Illustrative cases. SLO.

van den Akker, J., Bannan, B., Kelly, A. E., Nieveen, N., & Plomp, T. (2013). Educational Design Research Part A: An introduction (T. Plomp & N. Nieveen, Eds.). Retrieved from http://downloads.slo.nl/Documenten/educational-design-research-part-a.pdf

van den Akker, J., Gravemeijer, K., Mckenney, S., & Nievven, N. (2006). Introducing educational design research. In Educational Design Research (pp. 3–7). https://doi.org/10.1007/978-1-4614-3185-5_11

Wademan, M. R. (2005). Utilizing development research to guide People Capability Maturity Model adoption considerations. Retrieved from https://surface.syr.edu/idde_etd/12