Öğretim Tasarımının Değerlendirilmesi
İlk öğretim tasarımı modellerinin kökleri psikologlar ve eğitim profesyonellerinin deneysel çalışmalarına dayanmaktadır. Ortaya çıkan öğretim tasarımı modellerinin bir ayağını da değerlendirme aşaması oluşturmaktadır.
1950’li ve 1960’lı yıllarda eğitimdeki yeniliklerin değerlendirilmesi genellikle deney ve kontrol gruplarının karşılaştırılması ile yapılıyordu. Bu çalışmalarda deney grubu yeni öğretim modeli ile eğitiliyor, kontrol grubu ise herhangi bir yenilik görmeden normal eğitimlerini sürdüyorlardı. Sonra da bu iki grubun başarı seviyeleri kıyaslanıyordu. 1960’lı yılların Birleşik Devletleri’nde öğretime yeni yaklaşımlar için milyonlarca dolar harcanmasına rağmen elde edilen sonuçlar belirsizdi ya da yeni yöntemlerin etkisi klasik yöntemlere oranlara neredeyse yoktu.
Eğitim psikolojisi ve değerlendirmesi alanında çalışan konunun uzmanları bu yaklaşımla ilgili problemlerin çok daha önce keşfedilmiş olması gerektiği sonucuna vardı. Alanın uzmanlarından olan Michael Scriven 1967 yılında biçimlendirmeye dönük[1] ve bütüne dönük[2] değerlendirme kavramlarını tartışmaya açmıştır. Biçimlendirmeye dönük değerlendirme geliştirme aşamalarında kullanılırken bütüne dönük değerlendirme ise geliştirme tamamlandıktan sonra uygulanan bir yöntemdir.
1960’ların sonu ve 1970’lerin başında geliştirilen materyaller yayınlanmadan önce değerlendirilmeye alınmaya başlanmıştır. Bu değerlendirmenin amacı ise içeriğin ne kadar iyi olduğunu değil, sadece yayınlamadan önce gerekli geliştirmelerin yapılıp yapılmadığı idi.
1960’ların sonu ve 1970’lerin başında ilk öğretim tasarımı modelleri ortaya çıktığında bu modellerin bir de değerlendirme aşamaları vardı. Bu değerlendirme aşamalarının birçoğu biçimlendirmeye dönük/bütüne dönük değerlendirme ayrımını gözetiyordu ve tasarımcılara taslakların öğrenenlerin performanslarında ne gibi değişikler gözlendiğini izlemeleri tavsiye ediliyordu.
İlk öğretim tasarımı modellerinde değerlendirme süreci iki önemli ve özgün bileşenle tanımlanıyordu. Bunlardan ilki öğretimde belirtilen hedefler odaklı testler yapılmasıydı ve kriter-bazlı ya da hedef-bazlı test etme olarak adlandırılıyordu. İkinci özellik ise öğrenenlerin veri olarak kullanılmasına odaklanmıştı.
Değerlendirmenin Tanımı
Scriven’a(1999) göre değerlendirme, değerlendirilenin içsel değerinin, piyasa değerinin ve değer yargılarının belirlendiği bir süreçtir ve değerlendirmeler bu süreçlerin birer ürünüdür.
Scriven’ın(1980) “değerlendirmenin mantığı” çalışması dört aşamayı içermektedir. Bunlardan ilki içsel değerin ya da piyasa değeri kriterinin belirlenmesi, ikincisi belirlenen kriter için özel bir performans standartı belirlenmesi, üüncüsü bu performansın ölçülmesi için gereken verilerin toplanması, dördüncüsü ise bu veriler ışığında değerlendiricinin karar vermesidir.
Program Değerlendirme Modelleri
1970’ler boyunca birçok değerlendirme modeli geliştirilmiştir. Bu modeller tasarımcıların değerlendirme sürecini kullanmalarında büyük bir etki göstermiştir. Bu modellerden en bilineni Stufflebeam tarafından 1971 yılında geliştirilen BGSÜ[3] (Bağlam, Girdi, Süreç ve Ürün kelimelerinin baş harfleri) olmuştur. Bağlam değerlendirme programın çevresiyle ilgili mevcut durum ve istenen durum analiz edilmekte ve hedeflerin belirlenmesi için bir temel oluşturması istenmektedir. Girdi değerlendirme de ise programın uygulanması sürecinde nelerin olacağı ya da olması gerektiği incelenmeli ve programının yapısının belirlenmesinde yararlanılmalıdır. Süreç değerlendirme aşamasında ise hangi yeniliklerin geliştirildiği, ne şekilde uygulandığı ve yeniliklerin sürece olan etkileri incelenmelidir. Ürün aşamasında ise programın ürünü hakkında veri toplanmakta ve beklenen ürün ile gerçekleşen ürün arasındaki farklar gözlenmelidir.
Kirkpatrick’in Dört-Aşama Modeli ile Eğitimin Değerlendirilmesi
Kirkpatrick’in özellikle eğitimin[4] değerlendirilmesi için geliştirdiği dört-aşama modeli tepki, öğrenme, davranış ve sonuç aşamalarından oluşmaktadır.
Aşama 1: Tepki
Değerlendirmenin ilk aşamasında öğrenen tepkilerinin değerlendirilmesi ya da öğrenme deneyimlerine olan tutumlarının değerlendirilmesi gerekir. Bu genellikle yönetimin öğrenenlerin cevapladığı anonim sorularla dürüst cevaplar aldığı bir aşamadır.
Aşama 2: Öğrenme
İkinci aşama değerlendirmede amaç katılımcıların eğitim programından ne öğrendiklerinin belirlenmesidir. Kirkpatrick’e(1998) göre öğrenme katılımcıların tutumlarında olan değişimler, bilgilerinin gelişmesi ve/veya becerilerinde artış görülmesidir. Bazı eğitim etkinlikleri bilginin arttırılması odaklanırken, bazıları becerilerin geliştirilmesine, bazıları tutumlara odaklanır ve bazı eğitim programları da bu tamamının gelişimine odaklanmıştır. İkinci aşama değerlendirme eğitim etkinliğinin hangi öğrenme hedefine odaklanıldığının ölçülmesi olmalıdır.
Bilgi başarı testi ile ölçülürken, beceriler performans testleri ile tutumlar ise anketlerle ölçülmektedir. İkinci aşama eğitimin tamamlanmasının hemen ardından gerçekleştirilmeli ve katılımcıların kazanımları belirlenmelidir.
Aşama 3: Davranış (Eğitimin Aktarılması)
Değerlendirmecinin bu aşamada hedefi katılımcıların eğitim programından edindikleri kazanımları işe aktarıp aktaramadıkları olmalıdır. Kirkpatrick’in deneyimleri, öğrenilen her kazanımın gerçek hayata doğru ya da tam olarak aktarılmadığı sonucunu göstermektedir. Bu bilgi ise yöneticilerin eğitimin bitiminden birkaç ay sonra becerilerin aktarılıp aktarılmadığını ölçmeleri gerekliliğini doğurmaktadır. Kirkpatrick bu değerlendirme süreci için geçmişe dönük anket tasarımını kullanmıştır. Bu ankete eğitilenler ve onların amirleri katılmalı ve değerlendirmeler alınmalıdır. Üçüncü aşama değerlendirme sınıfta gerçekleştirilen değerlendirmelere göre daha zor olsa da bu bilgilerin edinilmesi karar vericiler için oldukça önemlidir. Eğer bu aşamada aktarım gerçekleşmedi ise dördüncü aşama değerlendirmenin bir anlamı kalmayacaktır ki bu aşama da eğitimin değerlendirilmesi için en önemli aşamayı oluşturmaktadır.
Aşama 4: Sonuçlar
Dördüncü aşama organizasyonun performansını etkileyen her şeyi belirlemektedir. Bu aşamada eğitimin geri dönüşünün[5] maliyet düşüşü, kalite artışı, üretim artışı, hurdaya ayrılan malzemelerde düşüş gibi geri dönüşlerinin gözlenmesi gerekmektedir. Dördüncü aşama değerlendirme genelde uzun vadede gözlenebilen sonuçlardan elde edilmektedir.
Kirkpatrick Modelinin İşletme ve Sanayide Uygulanması
Amerikan Eğitim ve Gelişim Topluluğu[6] 2005 yılında Birleşik Devletler’de kurumsal eğitimlerde yürütülen operasyonlarla ilgili yıllık raporunu yayınlamıştır. Bu raporda organizasyonların %90’ının 1.aşama değerlendirme yaptıkları, %54’ünün 2.aşama değerlendirme yaptıklarını, %23’ünün 3.aşama değerlendirme yaptıklarını ve yalnızca %8’inin 4.aşama değerlendirme yaptıklarını göstermektedir. Bu rapora göre Kirkpatrick’in modeli eğitim çevrelerinde kabul görse de pek azı değerlendirme için dört aşamayı da kullanmaktadır.
Kirkpatrick Modelinin Öğretim Tasarımına ve Performans Teknolojilerine Yansımaları
Kirkpatrick’in modeli hem öğretim tasarımı için hem de insan performans teknolojileri için kullanılabilmektedir.
Dick, Carey ve Carey (2005), Kirkpatrick’in 1. ve 2. aşama değerlendirmeleri öğretim tasarımcılarının yıllardan beri kullandıkları anket ve son test yöntemlerine benzerlik gösterdiğini belirtmişlerdir. Geleneksel bütüne dönük değerlendirmenin yerine biçimlendirmeye dönük değerlendirmenin yerine geçmesi için 3. ve 4. aşamalar da kullanılabilir. Kirkpatrick’in dört-aşamalı değerlendirmesinin hem öğretim tasarımcılarına hem de eğitim yöneticilerine katkıları olacağı açıktır.
Gün geçtikçe daha çok tasarımcı insan performans teknolojisi odaklı olmaktadır. Kirkpatrick’in modeli insan performans teknolojileri yaklaşımı ile uyumludur ve organizasyonların performans problemlerini çözmeleri için açıkça bir çözüm olabilecek gibi gözükmektedir.
Kaynakça
Dick W and Johnson B (2007) Evaluation in instructionaldesign:
The impact of Kirkpatrick’s four-level training evaluation model. In: Reiser RA and Dempsey JV(eds.)Trends
and Issues in Instructional Design andTechnology. Upper Saddle River, NJ: Merrill Education/Prentice-Hall,
pp. 94–103
[1] Formative Assessment
[2] Summative Assessment
[3] CIPP: Context, Input, Process and Product
[4] Training, yetişek
[5] ROI: Return of Investment
[6] ASTD: The American Society for Training and Development