Eğitimin bir bilim olup olmadığının yanıtını bulmak için eğitim ve bilim kavramlarını anlayabilmek ve bunların tanımlarını çeşitli açılardan incelemek gerekmektedir. Bu sorunun cevabının hem evet hem de hayır olması gerekmektedir ki literatürde her iki kavramın da tanımı yapılmış olsa da birbirinden farklı bakış açılarından yapılmış tanımlar kavramları net olarak karşılayamamaktadır. Örneğin Türk Dil Kurumu sözlüğünde her iki konunun da oldukça kapsamlı tanımları olduğu, her iki konunun da sadece birer kelimeden ibaret olmadığı ya da bilgisayar, dolap, güneş gibi birer nesne olmadığı düşünülürse bu sorununun yanıtı kolayca bulunamayacaktır. Eğitim ve bilim kavramları ayrı ayrı incelendiğinde neredeyse medeniyet tarihi kadar eski oldukları görülmektedir ve her iki kavram da insanlığın varoluşu ve gelişimi için kritik birer öneme sahiptir. Her iki kavram da insanı ve toplumu fazlasıyla ilgilendirdiği için ayrıca eğitim felsefesi, eğitim sosyolojisi, bilim felsefesi, bilim sosyolojisi gibi kavramlar da sorunun cevabını bulmakta kavramların genişliğini ve benzerliğini göz önüne getirmektedir. Eğitimin bilim olup olmadığı sorusuna yanıt bulmak için öncelikli olarak Türk Dil Kurumu’nun internet sitesinde yer alan tanımlarla birlikte literatürte yaygın olarak kullanılar tanımlar incelenecektir.

Eğitim Nedir?

Türk Dil Kurumu’nun internet sitesinde yer alan Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü’ne göre eğitim;

• İlkellerde çocukların ilerde yapacakları işleri, görevleri, davranış biçimleriyle ilgili olarak onların erginlik çağına girinceye dek aileleri, akrabaları ve toplumun yaşlı üyelerince geleneklere uygun biçimde eğitilmeleri, yetiştirilmeleri. [1]
• Yeni kuşakların, toplum yaşayışında yerlerini almak için hazırlanırken, gerekli bilgi, beceri ve anlayışlar elde etmelerine ve kişiliklerini geliştirmelerine yardım etme etkinliği. [2]
• Önceden saptanmış amaçlara göre insanların davranımlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkiler dizgesi. [2]
• Belli bir konuda, bir bilgi ya da bilim dalında yetiştirme ve geliştirme. [2]
• Her kuşağa, geçmişin bilgi ve deneylerini düzenli bir biçimde aktarma ya da kazandırma işi. [2]
• Eğitim ruhbilimi, eğitim felsefesi, eğitim tarihi, öğretim programları, özel ve genel öğretim yöntemleri, öğretim teknikleri, yönetim, denetim vb. eğitim ‘ ve öğretim alanlarını kapsamak üzere öğretmen, yönetici ve eğitim uzmanı yetiştirmek amacıyla ilgililer için düzenlenen bütün kurslara ve bu kurslarla ilgili bilimsel çalışmalara verilen genel ad. [2]
• (Geniş anlamda) İnsanın yeteneklerinin, özellikle ahlak yetilerinin geliştirilmesi için ona yön ve biçim verilmesi; bu yolda yapılan bilinçli ya da bilinçsiz etkilerin tümü. [3]
• (Dar anlamda) İnsan gelişiminin düzenli, bilinçli olarak yönetilişi ve etkilenişi. [3]
• Toplumun genç üyelerinin varolan ekine yetişkin üyelerce bilinçli, amaçlı ve düzenli biçimde hazırlanması süreci. [4]

Türk Dil Kurumu’nun çeşitli sözlüklerinde yer alan tanımlamalara göre eğitim; süreç, etkiler dizgesi, yetiştirilme, aktarma/kazandırma işi ve etkiler bütünü olarak tanımlanmıştır.

Türkiye’de eğitim bilimleri alanında ise kitaplarda yaygın olarak geçen tanımı Prof.Dr. Selahattin Ertürk yapmıştır. Ertürk’e göre eğitim; bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir. [5]

Prof.Dr. Sabri Büyükdüvenci’nin 1986 yılında yayınladığı “Bilim ve Sanat Olarak Eğitim” isimli makalesinde ise eğitim iki farklı bakış açısından ele alınmıştır. Büyükdüvenci’ye göre olgu olarak eğitim bir süreçtir ve bir disiplin (ve bir bilgi kümesi) olarak eğitimle karşılaştırılmamalıdır. [6] Bir disiplin olarak eğitim, öğretme ve öğrenme süreçleriyle ilişkilidir. [7] “Süreç” olan eğitimden farklılığı önermelerden, kurallardan, ilkelerden ve uygulamanın benzer çeşitli yönlerinden meydana gelmesidir. Eğitim disiplini sözel(verbal) ve dile ilişkindir. [6]

1924 yılında ülkemizi de ziyaret etmiş ve Türk Eğitim Sistemi hakkında kapsamlı bir rapor hazırlamış olan Prof.Dr.John Dewey’in 1916 yılında yayınladığı “Demokrasi ve Eğitim” isimli kitabında ise farklı bakış açılarından eğitimin elliden fazla tanımı yer almaktadır. Bu tanımlardan bir tanesi de, tecrübenin anlamını artıran ve sonraki tecrübelerin akışını yönetme yeteneğini artıran deneyimin yeniden yapılanması veya yeniden düzenlenmesidir. [8]

Yukarıdaki tanımları ve görüşleri ele aldığımızda eğitimin bir süreç ya da olgu olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Bilim Nedir?

Türk Dil Kurumu’nun internet sitesinde yer alan Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü’ne göre bilim;

• Evrenin bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi. [2]
• Türlü duygusal yaşantıların mantıkça bir örnek düşünce dizgesine uydurulması için gösterilen çabalara verilen ad. [2]
• Özünde bilim olarak bilim;
  • Temellendirilmiş bilme.
  • Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci.
  • Genel geçerlik ve zorunlu kesinlik niteliklerini gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi.
  • Belirli bir nesne alanı ile ilgili olan soru, yargı ve bunlarla ilgili araştırmaların nesnel bağlamı. [3]
• Olayların ve nesnelerin oluşum, yapı ve gelişimindeki yasalılıkları açıklamaya çalışan, olguları, mantıksal düşünceyi temel alan, tarihsel nitelikte bilgi düzeni. [4]
• Alanını oluşturan olaylar üzerinde betimleme açımlama ve öndeyilerde bulunma olanağı veren, uygulamalı yordamlar geliştirmeye yardımcı olarak konusunu denetim altına almaya elveren bilgiler üretme çabası ya da bu tür bilgiler kümesi. [9]

Türk Dil Kurumu’nun çeşitli sözlüklerinde yer alan tanımlamalara göre bilim; bilgi, nesne, bilme eylemi, süreç, bağlam, düzen ve bilgi kümesi olarak tanımlanmıştır.

Oxford sözlüğe göre ise bilim, fiziki ve doğal evrenin yapısının ve hareketlerinin birtakım yöntemler (deney, düşünce ve/veya gözlemler) aracılığıyla sistematik bir şekilde incelenmesini de kapsayan entelektüel ve pratik çalışmalar bütünüdür.

Prof.Dr. Ahmet İnam’a göre ise bilim; bir etkinlik ve ürünlerden oluşan insana özgü, evreni, toplumu, insanın kendisini, kısaca söylersek gerçekliği, realiteyi, bir anlama, yorumlama, açıklama çabası. [10]

Yukarıdaki tanımlarda bilim sistemli bir şekilde dünyayı anlama ve yorumlama çabası olarak tarif edilebilir.

Eğitimin bir bilim olup olmadığını anlamak için çeşitli tanımlamalar ve kaynaklardan yararlanarak yorumladığımızda eğitimin bir bilim dalı olmaktan çok başlı başına bir olgu olduğu sonucuna ulaşabiliriz. Eğitim ile bilim birbirleri ilişkili bir sarmal haline gelmiş iki olgudur ve birbirlerini tamamlar niteliktedirler. Eğitim olmadan bilim yapılamaz, çünkü bilimin yapılabilmesi için gereken sistematik bilgilerin büyük çoğunluğu eğitim yolu ile edinilir. Aynı şekilde bilim olmadan da eğitimin olması oldukça güçtür çünkü yeni bilgilerin edinilmesi ve eğitimin verimli hale getirilmesinde bilimin ve bilimsel yöntemin yeri çok büyüktür. Tarihsel köken olarak neredeyse insanlık tarihi kadar eski olan bu iki kavram sanat ile birlikte bir üçlü olarak ayrılmaz bir bütün haline gelmiş yaşantımızda yer etmiştir.

Kaynaklar

[1]	S. V. Örnek, Budunbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1973.
[2]	F. Oğuzkan, Eğitim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1974.
[3]	B. Akarsu, Felsefe Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1975.
[4]	Ö. Ozankaya, Toplumbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1975.
[5]	S. Ertürk, «Türkiye’de Eğitim Felsefesi Sorunu,» Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, no. 3, pp. 11-16, 1988.
[6]	S. BÜYÜKDÜVENCİ, «Bilim ve sanat olarak eğitim,» Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, cilt 19, no. 1, pp. 79-84, 1986.
[7]	G. L. Newsome Jr., Analytic Philosophy and Theory of Education In Selected Reading in the Philosophy Education, New York: The Macmillan Company, 1968.
[8]	J. Dewey, «The Project Gutenberg EBook of Democracy and Education, by John Dewey,» 26 July 2008. [Çevrimiçi]. Available: https://www.gutenberg.org/files/852/852-h/852-h.htm#link2H_SUMM7.
[9]	M. Sencer, Yöntembilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1981.
[10]	S. N. Yeşiloğlu, B. Demirdöğren ve F. Köseoğlu, «Bilim Hakkında Ahmet İnam ile Görüşmeler ve Bilim Doğası Öğretimi Üzerine Yorumlar,» Ahi Evran Ünv. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, cilt 11, no. 4, pp. 1-39, Aralık 2010.
[11]	O. U. Press, «Oxford Living Dictionaries,» 2 March 2019. [Çevrimiçi]. Available: https://en.oxforddictionaries.com/definition/science.

---